Dünyanın her yerinde kültürel miras eserleri acil durum ve afetlerden olumsuz yönde etkilenmektedir. Örneğin depremleri ele alırsak bulunduğumuz an itibariyle bile sismik yer hareketleri meydana gelebilmektedir. Ancak bu yer hareketleri insanların bulunduğu yerleşim yerlerinden uzakta olabileceğinden herhangi bir acil durum / afet durumu da söz konusu değildir. Bu yer hareketlerinin insanların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde özellikle de şehirlerde meydana gelmesi durumunda meydana gelebilecek hasar da kentin mevcut zarar görme kapasitesi ile paralel gelişecektir. Kentsel alanlarda bulunan taşınır ve taşınmaz niteliklere sahip kültürel miras eserleri de acil durum ve afetlerde ciddi hasarlarla yüz yüze gelebilmekte hatta eserin tamamen yok olması ile sonuçlanan durumlarla da karşılaşılmaktadır. Bir acil durum ve afet karşısında önceden tedbirler alındığında olası hasarlar/kayıplar da en aza indirebilecektir.
Bunun için önceden proaktif olarak mevcut tehlike ve risklerin belirlenmesi ile bu risklere yönelik koruyucu tedbir önerileri içeren politikaların hazırlanması, bu politikaları başta karar verici pozisyonundaki yöneticiler olmak üzere tüm çalışanların benimsemesi önem kazanmaktadır. Başarılı afet yönetimlerinde; • Önleme/zarar azaltma, • Hazırlıklı olma, • Müdahale • İyileştirme aşamaları bulunmaktadır. Bu aşamaların hepsi önemli olmakla beraber özellikle Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma safhalarına odaklanılırsa müdahale ve kısa, orta, uzun vadedeki iyileştirme çabalarına daha az bütçe, insan gücü, ekipman ihtiyacı doğacaktır.
Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma aşamalarında yapısal olmayan tedbirlerin alınması, yangına yönelik olarak ısı ve duman sensörlerinin binaya tesisi, yangın tüplerinin hazırlanması, sprinkler sistemi kurulması, yangın tatbikatları, kat planlarının hazırlanması, bilgilendirici ve uyarıcı işaretlemelerin konulması gibi çalışmaların yapılması gerekir. Olası bir su baskınına karşı eserlerin zeminde depolanması yerine daha yüksek yerlerde depolanması, önceden kum torbalarının hazırlanması, binaların olası su baskını meydana gelebilecek alanların uzağında inşa edilmesi (dere yatakları vb.) gibi önlemler alınmalıdır. Fırtına olasılığına karşı çatı malzemeleri, yıldırım olasılığına karşı da çatıdaki paratonerler periyodik olarak kontrol edilmelidir. Afetlerle mücadeleye yönelik çalışmalar kapsamında bireysel / bina içi bölgesel koruma yerine toplu / bina genelinde koruma esas alınmalıdır. Çalışanların acil durum / afet meydana gelmeden önceden eğitimi / tatbikatlar, acil durum planlarının önceden hazırlanması, kişisel koruyucu donanımlar ile müdahale ekipmanının önceden temini, tahliye yerlerinin planlanması, acil çıkış ve güvelik işaretlemelerinin yapılması bir bilgi- belge merkezi binası için (kütüphane, arşiv ve müze binaları) öncelikli olarak ele alınması gereken konulardır.
Özellikle mevzuattan kaynaklanan Acil Durum Destek Elemanlarının kültürel mirasımızın bulunduğu kütüphane, arşiv ve müze binalarında oluşturulması (Arama, Kurtarma, Tahliye- Yangınla Mücadele ve İlk Yardım), bu ekiplerin eğitimlerinin aldırılması, ekipmanlarının ve donanımlarının tamamlanması ile tüm bu tedbirlerin test edileceği acil durum tatbikatların olası bir acil durum / afetten önce mutlaka test edilmesi gerekir. Tespit edilen eksiklikler tatbikat raporlarında dokümante edilerek eksikliklerin giderilmesi sağlanmalıdır.
Ülkemiz bilgi- belge merkezi binaları için (kütüphane, arşiv ve müze binaları) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuattan yöneticiler ve çalışanlar kanun hükümlerinden haberdar mı ve hazır mıdır?
Söz konusu alanlarda yapısal olmayan malzeme kaynaklı risklerle ilgili önlem alınıyor mu? Bu malzemeye yönelik periyodik kontroller yapılıyor mu?
Yangın söndürücü, yangın dolabı gibi ekipman hazır ve kontrolleri yapılmış mı?
Yaşanan kazalar ve ramak kala olaylara ait raporlar hazırlanıyor mu?
Acil durum ve afet planlamasına yönelik herhangi bir hazırlık var mı?
Binalar ve içinde / çevresinde bulunan eserler için acil durum talimatları hazırlanıyor mu?
Acil durum destek elemanları belirlendi mi? Eğitimleri aldırıldı mı?
Acil durum tatbikatları yapıldı mı?
Profesyonel acil durum ekipleriyle (itfaiye, kolluk kuvvetleri, hastane vb.) önceden irtibata geçildi mi?
sorularına kontrol listeleri halinde cevap aranmalıdır. Önlemek ödemekten her zaman daha ucuzdur. Ancak bu şekilde öncelikle insan unsuru olmak üzere tüm kültürel mirasımızı da korumuş olacağız.
Foto: Avusturya Viyana Belvedere Sarayı Acil Durum Toplanma Bölgesi Levhası (A. Kuzucuoğlu Arşivi)
